सियारा लियॉनचे हिरे

पश्चिम आफ्रिकेतल्या सियारा-लियॉन या देशामध्ये  निवडणुका शांततापूर्ण व्हाव्यात म्हणून प्रसंगी जीवावर बेतले तरी लोकशाही प्रक्रिया वाचवण्यासाठी धडपडणारे हे कोनो या गावातले तरुण...

सियारा लियॉन हे नाव ऐकल्यावर आपल्या डोळ्यासमोर काय येतं?

एकतर, ‘ब्लड डायमंड’ या हॉलीवूडच्या चित्रपटातला, हिऱ्यांची तस्करी करणारा लिओनार्दो दिकॅप्रिओ. नाहीतर अनेक वर्ष सुरु असलेलं, अतिशय क्रूर असं सिव्हील वॉर. किंवा या युद्धानंतर तग न धरू शकणारी, कुपोषणामुळे, पाण्याच्या दुर्भिक्षेमुळे, बेरोजगारीमुळे ग्रासलेली अत्यंत गरीब अशी पश्चिम अफ्रिकेतील जनता... बस्स...

कोनो हे सियारा लियॉनमधल्या अशांततेचं जणू केंद्रबिंदुच. गेल्या वर्षी म्हणजे नोव्हेंबर २०१२ मध्ये देशात सार्वत्रिक निवडणुका आयोजित करण्यात आल्या होत्या. या निवडणुकांच्या वेळी देशांत नव्हे तर जगात सर्वांना अशी खात्री होती की निवडणुकांमध्ये जर काही हिंसाचार झाला तर त्याची ठिकाणी या कोनो मधूनच पेटेल.

कोनोमध्ये बाकीच्या देशा प्रमाणेच बेकारी. इथे हिऱ्याच्या खाणी असूनही इथल्या स्थानिकांना कोणत्याही प्रकारचा रोजगार मिळत नाही. या वाढत्या बेकारीमुळे इथला तरुण चुकीच्या प्रलोभनांना बळी पडतो. आपलं सारं आयुष्य दारू, गर्द यापायी इथली १/३ जनता  वाया घालवते आहे. कोनोमध्ये आता परिस्थिती बदलते आहे, हळूहळू इथे ’लोकशाही प्रक्रीये’ला पालवी फुटायला सुरवात झाली आहे.

कोनोमधल्या या परिस्थितीमुळे इथे अनेक आंतरराष्ट्रीय सेवाभावी संस्था काम करत असतात. अशाच एका ‘युकेएड’ नावाच्या ब्रिटीश संस्थेच्या मदतीने इथे कोनोमध्ये ‘माव्हानाची’ या तरुणांच्या संघटनेची सुरुवात झाली. ‘माव्हानाची’ हा स्वाहिली भाषेतला शब्द. याचा अर्थ सामान्य माणूस. हा शब्द सामान्य, कष्टाळू अशा पुरुष किंवा स्त्रीला उद्देशून वापरला जातो. इथल्या तरुण जनतेकडे इथला लोकप्रतिनिधी कधीही लक्ष देत नासायाचा. स्वत:च्या मतदार संघात तो सापडला तरी खूप झालं! गावातली परिस्थिती बदलण्याचं साधन हे लोकप्रतिनिधीच असू शकतात असं या संघटनेच्या लक्षात आलं. मग त्यांनी या राज्यकर्त्यांना गाठायला सुरवात केली. तुम्ही बोलला नाहीत तर आम्ही विरोधी पक्षाकडे जाऊ अशी धमकीही दिली. कोनो सारख्या भागात एखाद्या राज्यकर्त्याकडे बोलायला जाणं ही काही सोपी गोष्ट नव्हती. काय माहित, त्याला जर राग आला आणि त्यांनी तुमचा काटा काढायचा ठरवलं तर ते त्याला सहज शक्य होतं. पण हे तरुण संघटीत असल्यामुळे त्यांना अशा प्रकारच्या आव्हानांना सामोरं जायला बळ मिळालं.  आज हे तरुण आपल्या लोकप्रतिनिधींशी संपर्क साधू शकतात. आपली गाऱ्हाणी त्यांच्याकडे मांडू शकतात. कोनोमधली परिस्थिती सुधारण्यासाठी नागरिकांना एकत्रित करून, नागरिक आणि लोकप्रतिनिधी यांमध्ये या तरुणांनी संवाद सुरु करून दिला. यावर्षीच्या निवडणुकांमध्ये या संवादामुळे खूपच फरक पडला. निवडणुकीला नागरिकांनी खूपच चांगला प्रतिसाद दिला. मतदान ८७% झाले!

आज इथला तरुण आता संघटीत आहे. आपल्या प्रयत्नांनी काहीतरी सकारात्मक घडेल अशा आशावाद त्यांच्यामध्ये आहे. त्याला त्याचा राग व्यक्त करण्यासाठी वेगळं मध्यम उपलब्ध आहे. त्यामुळे निवडणुकीच्या वेळी हमखास होणारा गैरप्रकार यावेळी झाला नाही.

या संघटनेचा इब्राहीम फन्डे म्हणतो की “आज इथला सामान्य नागरीक आपल्या प्रश्नांबाबत आपल्या लोकप्रतिनिधींशी बोलू शकतो. आम्ही प्रत्येक मतदार संघामध्ये लोकप्रतिनिधींशी बोलण्यासाठी मेळावे आयोजित करतो. त्यामुळे अनेक वर्ष तोंड दाबून बुक्क्यांचा मार सहन करणाऱ्या जनतेचा आवाज तिकडचे लोकप्रतिनिधी ऐकून घेण्याची तयारी तरी दाखवत आहेत. सुरवातील कितीही अवघड वाटलं तरी इथली परिस्थिती बदलायची असेल तर लोकशाहीमध्ये लोकप्रतिनिधी हेचं बदलाचं उत्तम आणि योग्य माध्यम आहेत.”

गेल्या नोव्हेंबरमध्ये झालेल्या निवडणुकांमध्ये या तरुण-तरुणींनी असामान्य कामगिरी बजावली. कोनोमधल्या या गावातल्या तरुणांनी त्यांची ‘अशांत’ अशी ओळख बदलण्यासाठी हातभार लावला. या देशात काही बदल सकारात्मक बद्दल घडला तर त्याची ठिणगी नक्कीच या कोनोमधून पेटेल अशी सर्वांनाच खात्री आहे.

हेच तरुण-तरुणी या सियारा लियॉन मधले खरे हिरे; नव्हे का? 

(माहितीचं माध्यम: http://blogs.worldbank.org/publicsphere/sierra-leone-s-cold-spot-young-people-elections-and-accountability-kono)

- प्रज्ञा शिदोरे

(दि. १५ फेब्रुवारी २०१३ रोजी दै.लोकमतच्या ऑक्सिजन पुरवणीत प्रकाशित)